[ Pobierz całość w formacie PDF ]
o łaskawe wsparcie zakładu na wsi, w którym ubogie dzieci mogłyby się wychowywać
i uczyć się pracy. Iselin wzmocnił Prośbę gorącym poleceniem od redakcji.-Odtąd
popiera on wszelkimi dostępnymi mu sposobami działalność pedagogiczną
uwielbianego przez siebie Pestalozziego.
17L
5 Porzuciwszy w 20 roku \ycia studia Jprawne Pestalozzi pod wlywem idei
fizjokratycznych odbywa praktykę rolną, a następnie dzięki posagowi \ony
zakupuje nieu\ytki i przystępuje do zakładania wzorowej fermy w Neuhofie. Celem
jego było pokazanie ludowi wzorowo prowadzonej gospodarki i zachęcenie go do
pracy nad podniesieniem dobrobytu. W zwiÄ…zanym z fermÄ… domu wychowawczym ubogie
dzieci wiejskie miały się uczyć racjonalnej pracy na roli, tkactwa, farbiarstwa,
a przy tym wychowywać się moralnie. Był to okres, w którym Pestalozzi myślał
kategoriami feudalnymi rozumiejąc nędzę ludu bez zrozumienia jej istotnych
przyczyn ustrojowych. 6 Chłopi byli w tym czasie niesłychanie gnębieni przez
feudałów (świeckich i duchownych), którzy wyciskali z nich podatkami, daninami i
nieograniczonymi usługami do tego stopnia wszystko, \e porzucali oni pracę na
roli i wynajmowali' się za strawę, a często prowadzili włóczęgowsko-\ebraczy
\ywot. Nędzę tę powiększała jeszcze straszna ciemnota utrwalana ograniczeniem.
nauczania do bębnienia na pamięć katechizmu i psałterza; nad zabezpieczeniem
tego czuwało starannie niemal wszechwładne na tym odcinku duchowieństwo.
Pestalozzi był największym wrogiem tej ciemnoty, ale zwalczał ją skutecznie
dopiero wówczas, gdy głębiej przejrzał mechanizm ustroju feudalnego, gdy
otrząsnął się nieco z młodocianego religianctwa. T Leonard i Gertruda, wydana w
czterech częściach (1781-1787), jest powieścią społeczno-pedagogiczną
przeznaczoną dla ludu. Jako pierwsza tego' rodzaju powieść w literaturze
światowej, ponadto nacechowana wielkim realizmem a przy tym przepełniona ogromną
miłością do człowieka, szczególnie tego najbardziej biednego z biednych, nie
pozbawiona du\ej dozy sentymentalizmu, wzbudziła podziw dla Pestalozziego i
rozpowszechniła szeroko w Europie jego idee i jego imię. Pestalozzi widział w
niej narzędzie wychowania ludu, które ,,dobrzy ojcowie", "miłościwi panowie"
tego ludu przejmą w swe ręce i rozpowszechnią wszędzie. W tym się oczywiście
mylił. Mo\ni ronili podobne łzy przy czytaniu pierwszej części, ale łzy szybko
wyschły i lud nie odczuł w niczym, \e miłościwi panowie tak się wzruszyli przy
czytaniu właśnie o nim. Dalsze części, 'w których mniej jest fabuły a więcej
łez, nie wyciskały ju\ łez a nawet uznania. W całości była to utopia
pedagogiczna - utopisty społecznego. 8 Pestalozzi trzezwo ocenia swoją
moralizatorską postawę w lym czasie, upodabniającą go der tych, którzy słowami
chcieli zastąpić ludowi chleb i wolność. -
" 9 Autor ma na myśli tych wszystkich, których wyniosła fala rewolucji, ale
którzy mniej myśleli o.ludzie ni\ o sobie. 10 Kiedy po obaleniu przez wojska
francuskie ustroju feudalnego powstała Republika Helwecka, rządy sprawował
pięcioosobowy Dyrektoriat; Jan Aukasz L e grań d (1755-1836), wielbiciel idei
pedagogicznych Pestalozziego,. był jednym z członków pierwszego Dyrektoriatu.
Towarzysze Legranda; Stąp-fer, pełniący funkcję ministra sztuk i nauk oraz
Rengger, minister spraw wewnętrznych, sprzyjali Pestalozziemu.
172
li- W roku 1798 austriackie wojska koalicji stacjonujące w Szwajcarii zajęły w
Sfanz wiele domów, a między innymi i dom sierot, który zamieniono -na główną
kwaterę i szpital. 12 Jan Rudolf Fischer (1772-1800) był pomocnikiem Stapfera w
ministerstwie. Do jego resortu nale\ały sprawy wychowania. Działalność Pestą-
lozziego interesowała go bardzo. Pomagał mu w miarę swoich mo\liwości. 13 Alb
recht Mikołaj Zehender (1770-1849), był przyjacielem Fische-ra. U niego w
malowniczej miejscowości Gurnigel na wy\ynie berneńskiej leczył się Pestalozzi.
. 14 W tych czasach nie layło nauczycieli posiadających zaw^odowe przygotowanie.
Najczęściej nauczycielem ludowym był proboszcz, ponadto ró\ni bakałarze
rekrutujący się spośród rzezimieszków uprawiających nauczanie jako zajęcie
dodatkowe. W tych warunkach nauczanie nie mogło wyjść poza kucie katechizmu i
psałterza. 15 Pestalozzi ma na myśli prawa rządzące procesem poznawania świata
otaczającego. Dą\y do ich ustalenia, a\eby na nich oprzeć nauczanie. Robiono mu
wówczas zarzut, \e chce zmechanizować nauczanie (vous voulez me-chaniset
l'education), co było akurat przeciwieństwem metody Pestalozziego. 16 W
koncepcji rozwoju psychicznego Pestalozzi nie uniknął sprzeczności. Z jednej
strony poznawanie rzeczywistości obiektywnej dokonując się w oparciu o prawa
analogiczne do tych, jakie działają w świecie otaczającym, rozwija się w toku
działania konkretnego, z drugiej strony istnieją jakieś zalą\ki, jakieś siły w
człowieku rozwijające się w du\ym stopniu spontanicznie. Koncepcja ta jest
najbli\sza współczesnej koncepcji rozwoju w psychologii fcur\uazyjnej znanej
jako teoria dwóch czynników, według której rozwój psychiczny jest mechaniczną
wypadkową działania dziedziczności i środowiska. 17 W swej nauce nazw, której
zasada była słuszna-porządkować w szerokim zakresie zasób słów w odniesieniu do
danego przedmiotu tak, aby ich, układ logiczny odpowiadał rzeczywistym
stosunkom, Pestalozzi popadał czasem w skrajną przesadę obcią\ając nadmiernie
pamięć dziecka słownikiem niekoniecznym w jego sytuacji opanowywania
rzeczywistości. 18 Pestalozzi poprawnie i głęboko ujmuje ścisły związek między
spostrzeganiem, mową a myśleniem. Do zagadnienia tego wraca wielokrotnie. Wyraz
oznaczający przedmiot,, cechę czy stosunek ma według Pestalozziego charakter
uogólniający będąc zarazem nazwą danego, tego czy innego przedmiotu
jednostkowego. Myślenie jest tylko wówczas naprawdę myśleniem, gdy pomiędzy
wyrazami a rzeczami zachodzi ścisłe powiązanie, w przeciwnym razie myślenie jest
czczą gadaniną, obojętne, czy cichą czy te\ głośną. Tylko takie myślenie wznosi
człowieka na wy\szy stopień świadomości. 19 Pestalozzi był pierwszym w historii
pedagogiki, który domagał się w sposób sprecyzowany psychologicznej analizy
procesów nauczania. Analiza ta powinna doprowadzić do ustalenia praw
pozwalających na kierowanie tymi procesami. Sam był pierwszym eksperymentatorem
w tej dziedzinie.
173
20 Jan Rudolf Steinmiiller (1773-1835), proboszcz wiejski i nauczyciel, któremu
Fischer doradził korzystanie z metod Pestalozziego, a który był pózniej
zaciekłym wrogiem ojca szkoły powszechnej widząc w nim burzyciela -starego
porządku i bezbo\nika. Poniewa\ Pestalozzi, w miarę pogłębiania się jego
poznania spraw społeczno-ekonomicznych, stawał się coraz bardziej i jednym, i
drugim, atakował go zaciekle zajadłym paszkwilem. - "
[2]
' -1 Herman Krusi (1775-1844). Jan Jerzy T obie r (1769-1843) i Jan Krzysztof B
u s s (1776-1855) byli współpracownikami Pestalozziego, który poświęca im w
Gertrudzie wiele, miejsca. 2 Pomimo wielkiego wyczerpania fizycznego i
przygnębienia spowodowanego niezrozumieniem, z jakim się spotyka, Pestalozzi
znajduje siły, jyy przystąpić do organizowania domu sierot w Burgdorfie, a
pózniej seminarium nauczycielskiego, gdy tylko zjawia się nadzieja na pomoc od
[ Pobierz całość w formacie PDF ]