[ Pobierz całość w formacie PDF ]
(systematycznym) przywiązaniu Hume a do treści doktryny moralnej Hobbesa (tj. egoizmu i poglądu, że
moralność jest całkowicie sztuczna). Wszakże odwrotny błąd polega na wnoszeniu, że skoro poglądy Hume a na
temat moralności i jej podstaw nie są systematycznie hobbesowskie jeśli chodzi o treść, to jego projekt nie ma
hobbesowskiego charakteru. Błąd ten ma podobne, jeśli nie większe, znaczenie dla zrozumienia Humowskiego
Traktatu.
47
Zob. [Smith 1976, 306n]. Smith opisuje i krytykuje system rozwiązłości i uznaje Mandeville a za jego
najważniejszego i najbardziej oczywistego przedstawiciela.
17
argumentują owi krytycy, zaledwie system, w którym zasadą rządzenia jest raczej siła niż
słuszność.48 Znaczenie systemu Shaftesbury ego polega na tym, że chciał on odrzucić
podobne zastrzeżenia względem tezy o autonomii moralności: chciał wykazać, że możliwy
jest autentyczny cnotliwy ateizm . Jego styl filozoficzny nie pozwalał mu wszakże na
argumentację w kategoriach mechanistycznej metodologii w rodzaju tej, którą stosował
Hobbes. Oznacza to, że Shaftesbury nie był zainteresowany nauką o człowieku rozumianą
w kategoriach przyczynowych czy naukowych. Znaczenie projektu Hume a polega więc na
tym, że dąży on do spełnienia zamierzenia Shaftesbury ego pod względem treści, pozostając
wiernym hobbesowskiej formie (tj. dostarczając wkład do nauki o człowieku ).
Problem, przed którym stawali myśliciele antyreligijni w rodzaju Hume a w okresie
następującym po publikacji Bajki o pszczołach Mandeville a (1723) polegał na tym, że
Mandeville użył kpiny, ironii i paradoksów przeciw jednemu ze swoich mianowicie,
przeciw Shaftesbury emu. Dynamika następstw zaowocowała tym, że każdy, kto zajmował
antyreligijne bądz wolnomyślicielskie pozycje był natychmiast identyfikowany z hiper-
hobbesowskimi poglądami Mandeville a. Każdy myśliciel antyreligijny, który chciał
zablokować ową dynamikę, musiał w naturalny sposób stosować argumenty Hutchesona
zarówno kontynuatora Shaftesburiańskiej teorii zmysłu moralnego, jak i ostrego krytyka
pesymizmu Mandeville a.49 Widziane z tej perspektywy wyzwanie, które postawił Mandeville
podpada pod trzy kluczowe tezy czy zagadnienia:
1. Mandeville utrzymuje, że wszystkie rozróżnienia moralne są sztucznym wytworem
edukacji i manipulacji politycznej. Oznacza to, że przeczy on jakiemukolwiek
naturalnemu podziałowi na dobro i zło, prawość i nieprawość czy sprawiedliwość i
niesprawiedliwość. Nazwijmy to tezą sceptyczną.
2. Mandeville utrzymuje, że każde postępowanie, które wydaje się życzliwe lub
cnotliwe, jest w rzeczywistości motywowane naszym umiłowaniem pochwał.
Umiejętność polityka polega więc na wykorzystywaniu ludzkiej próżności i w ten
sposób kierowaniu naszym postępowaniem. Nazwijmy to tezą cyniczną.
3. Wreszcie, Mandeville utrzymuje, że w przeciwieństwie do poglądu
optymistycznego społeczeństwo często odnosi korzyści z ludzkich występków i
przywar (np. oszustw, umiłowania przepychu i dumy) i że żaden system doskonałej
cnoty nie jest kompatybilny z dobrobytem, podbojami i chwałą. Ogólnie, w ujęciu
Mandeville a nie ma związku między cnotą i szczęściem oraz między występkiem i
niedolą (jak chciałby Shaftesbury). Nazwijmy to tezą pesymistyczną.
Nazwijmy te trzy powiązane tezy zasadniczymi składnikami teorii moralnej rozwiązłości .
Kiedy wrócimy do Humowskiego systemu świeckiej moralności, to te trzy elementy stanowić
będą główne zagadnienia, które wyznaczą znaczenie jego treści. W związku z każdym z tych
zagadnień moralnej rozwiązłości, podstawowa strategia Hume a polega na obronie
Shaftesbury ego przed Mandevillem. Ujmując rzecz inaczej, celem Hume a jest obrona
możliwości i rzeczywistości autentycznego cnotliwego ateizmu w opozycji do jednorodnego
systemu moralnej rozwiązłości Mandeville a.
Najlepszym sposobem rozpoczęcia analizy odniesień obecnych w treści Humowskiej
teorii moralnej jest wyeksponowanie tych podstawowych elementów jego systemu, które są
48
Por. z cytatem z kazania Bentleya The Folly of Atheism przytoczonym powyżej.
49
W podtytule dzieła Inquiry of our Ideas of Beaty and Virtue (1725) Hutcheson stwierdza, że w dwóch swoich
traktatach zasady Shaftesbury ego są wyjaśnione i obronione przeciwko autorowi Bajki o pszczołach .
18
zbieżne z poglądami Shaftesbury ego. Te elementy to oddzwięk uczuciowy, duma i zmysł
moralny. Pierwszy opis oddzwięku uczuciowego Hume przedstawia w księdze II Traktatu,
kiedy analizuje działania uczuć pośrednich, przede wszystkim dumy i pokory oraz miłości i
nienawiści. Humowski opis regularnego mechanizmu wytwarzającego owe uczucia jest
złożony i nie musimy wnikać we wszystkie szczegóły.50 Niemniej jednak, podstawowe zasady
są wystarczająco jasne. Każda własność (czy przedmiot), która jest przyjemna, skojarzona z
nami samymi wzbudzi dumę, natomiast skojarzona z inną osobą wzbudzi miłość.
Zarówno duma, jak i miłość są same w sobie uczuciami przyjemnymi. Podobnie, każda
własność (czy przedmiot), która okazuje się przykra, skojarzona z nami samymi wzbudzi
[ Pobierz całość w formacie PDF ]